Nëntëdhjetë vite nga shuarja e "Burri të Dheut"

Përkujtohet abati i famshëm, Prend Doçi, biri i shquar i shqiptarizmës që jetoi e punoi në vitet më të trazuara të shqiptarëve

U bënë plot 90 vite nga shuarja e abatit të famshëm, Prend Doçi, personaliteti shumëdimensional që lindi, punoi e jetoi në vitet e trazuara të shqiptarëve, 1846-1917. Më e keqja është se ky bir i shquar i shqiptarizmës, ende nuk është vënë në vendin e vet të merituar. Nuk është e tepërt të thuhet se abat Doçi e bëri Shqipërinë në mënyrën e vet dhe kurrë nuk tingëllojnë të tepërta fjalët e Ismail Qemalit, fill pas shpalljes së Pavarësisë se: "Ne e bëmë Shqipërinë, por Prend Doçi do ta kishte bërë si ne dhe më mirë se ne".

Poeti tribun i Rilindjes

Duke shkëputur disa pjesë nga "Toka e Katedraleve", gjejmë dhe një nga esetë më të spikatura të studiuesit Dedaj, për abatin e famshëm, por që do të ishte i nevojshëm një thellim i më tejshëm rreth figurës poliedrike të këtij atdhetari të shquar.

"...Vlerësimet më të larta për të, vijnë nga njerëzit e thjeshtë, bashkëpunëtorë e famullitarë në Mirditë a gjetkë, hierarkët e lartë të kishës në Shqipëri, Stamboll, Romë, Austri, konsujt e huaj në Shkodër dhe diplomatë të kancelarive perëndimore, ditarët dhe kronikat e shtypit, memorialët, epistoralët e autorëve të shumtë, relacionet kishtare drejtuar Vatikanit etj. Ky njeri i madh, që u kujdes për gjithçka të madhe në shërbim të kulturës dhe kombit, nuk u kujdes ndonjëherë vetëm për emrin dhe kultin e tij. Kjo e bën këtë njeri "të jashtëzakonshëm", siç shënonte Nopça.

Në nismat e Rilindjes shënohet si poet tribun, ku shquhet në poezitë e tij si mjeshtër i vargut. Vjershat e tij, cilësohen si manifeste të para poetike të asaj periudhe. Një poet i talentuar në radhë me Zarishin, Martinon, Bytyçin, poezi që do të "shprehin në mënyrë të ngjeshur disa nga idetë dhe idealet e lëvizjes sonë kombëtare". Të shënuara janë "Nji kushtrim shqyptarëve", një nga kumbimet poetike atdhetare me të forta të kohës; "Shqypnia në robni" (1872) që dallohet për theksin parcial të vargut, saktësinë e mjeteve poetike dhe gjuhën e bukur e të pastër, një poezi antologjike që të kujton "O moj Shqypni e mjera Shqypni" të Pashko Vasës, e cila shërbeu dhe si kushtrim i Kryengritjes së Mirditës (1876-1877) të cilën e udhëheq vetë Prend Doçi.

Prend Doçi shkroi aq shumë pa emër, me pseudonimet "primo Doçi". Përmendet si gojëtar i spikatur, publicist dhe orator novator. Krijues i shoqërisë "Bashkimi", nxitës i botimeve në shtypshkronjën NIKAJ, por qe dhe udhërrëfyes i "Lahutës së Malcisë" së Fishtës. Doçi e krijoi shoqërinë "Bashkimi" duke dhënë një mesazh historik për gjithë elitën e dalë nga shkolla e Krishtërimit, duke dhënë mësimin për bashkëkombësit se bashkimi ishte çelësi i suksesit të së ardhmes në politikë, qeverisje, arsim, kulturë etj.

(Marrë me shkurtime nga "Toka e Katedraleve" të studiuesit Ndue Dedaj)

Abat Prend Doçi, sipas studiuesit 83-vjeçar Pal Doçi (i cili edhe pse i koinçidon mbiemri, nuk ka as dhe një lidhje farefisnore), por ka bërë një nga monografitë e pakta deri më tash, në punën atdhetare, fetare e politike evidentohet në katër periudha.

E para, përfshin vitet 1870-1877 kur ky poet e meshtar i ri, plot vrull patriotik, bën thirrjen plot besim se "Shqypnia do të çohet prap prej balte, do të lulzojë...". Më 1876-1877 vihet në ballë të kryengritjes për mbrojtjen e gjuhës shqipe, kulturës kombëtare dhe lirinë e Shqipërisë.

Periudha e dytë rrok vitet 1877-1888, vite që i kalon si komit maleve të ashpra të Mirditës; në burgun e rëndë të Stambollit, në mërgim në Kanada, në Athinë e Bombei të Indisë, apo në Romë, në një detyrë të lartë në Vatikan. Por kudo ishte, zemra i punoi për Shqipëri, për atdhe e për fe`.

Periudha e tretë shtrihet në vitet 1888-1912, tashmë në detyrën e Abatit të Mirditës, duke qenë i pjekur, prelat i ditur, diplomat i matur e largpamës, vihet re dhe evoluimi i pikëpamjeve të tij politike, ndërsa si rilindës ishte tejet autonomist. Sipas mendimit të tij, Shqipëria duhej para së gjithash të siguronte autonominë e gjithë trojeve shqiptare, autonomi që duhej ta njihnin Fuqitë e Mëdha, pa u shkëputur ende nga Perandoria Osmane.

Periudha e katërt përfshin vitet 1912-1917, kur si prelat tashmë i njohur, i bëhet krah qeverisë shqiptare dhe është një nga shtyllat më të forta në Shqipërinë e Epërme. Me plot gojën, për kontributin e tij në përpjekjet për bashkimin kombëtar dhe mbrojtjen e tërësisë tokësore të Shqipërisë, është quajtur si "Burri i Dheut".

Gjergj Fishta në in-memorium për abat Doçin

Me vdekjen e abatit të përndritur më 21 shkurt 1917, poeti i madh shqiptar Gjergj Fishta shkruan në "Posta e Shqypnisë": "...mundet më u thanë për sugure se nuk asht kund një skaj Shqipnijet ku burrat e mençëm e të kalemit mos ta kenë ndje e përmend emnin e abatit të Mirditës Prend Doçi. Mendja e kthjellët e tij, vullneti i tij i fortë e i papërkulun në punë të mira, fjala e rrjedhshme dhe e ambël, hija burrnijet e njajo sjellje e tij plot njerëzi e bujari, ka pas ba që ai të ishte e t'u matte prej gjithë shqyptarëve të mençëm si një nga burrat ma të parë të kombit tonë. Kudo ndriti duka e tij, a nder Pari kishe, a nder kren të vendit ase ndër njerëz të diplomacisë, gjithkund i la nder vetit e nam kombit të vet. Por shka se ky prelat i ndershëm, ky burr i përmendun nuk ban hije ma mbi dhe: ka dek, asht shue; vetem jeton shpirti i tij në jetë të amshueme e emri mbi dhe. Ne na dridhet penda në dorë prej dhimbet, kah po na duhet me shnue deken e tij në fletorën tonë, sado edhe shkrimtari ma i lanuni kishte me mujtë me nxjerrë landë shkrimit prej jete të tij sa me mbush e me hijeshue shtyllat e fletoreve ma të para të Evropës...".

Diplomatët e huaj, për vdekjen e abatit

- Diplomati anglez, J.Swire shkruante: "Qe një humbje e pazëvendësueshme për vendin e vet".

- Edit`h Durham shënon: "Më erdhi keq të dëgjoj se Prend Doçi ka vdekur. Është një humbje e madhe për nacionalizmin shqiptar".

- Konsulli austro-hungarez, A.Kral, ka shënuar: "Në të vërtetë Prend Doçi ka qenë kundërshtari im, por duhet thënë e drejta, ka qenë mendje e hollë e fort i zoti. Në ministrinë tonë të gjithë nuk e kanë dashur, por të tërë e kanë çmue".