Si visheshin shqiptaret ne vitet-20

Çdo qytet i Shqipërisë, deri në mbarim të Luftës së Parë Botërore kishte një fytyrë të veten. Dhe këtë e krijonte përmes veshjes se krahinës që, edhe brenda përbrenda rrethit haste ndryshime jo tipologjike, por në larmin e ngjyrave dhe përbërjes. Ndarja e shtresave të popullsisë, sipas cilësisë dhe firmës së veshjes, nuk është tipar i sotëm, por mbartet që nga antikiteti. Të pasurit vishnin kostume me materiale më të shtrenjta dhe të stolisura, po me materiale të veçanta, si perla dhe para prej argjendi, që shërbenin si aksesorë të veçantë. Studiuesja Afërdita Onuzi thotë se “veshja e Tiranës ndahet sipas relievit, në të cilit hynë zona malore, kodrinore dhe fushore; kuptohet që edhe ekonomia e tij dhe kultura materiale ishte në përshtatje me këtë reliev. Për këtë arsye, edhe veshjet e Rrethit të Tiranës janë disa llojesh dhe në variante të ndryshme. Kështu që, nëse kostumi i burrave paraqitet më i unifikuar, kostumi i grave është në variante nga më të ndryshme”.
Ja kush është veshja tipike e Shqipërisë së Mesme
Veshja tipike e Shqipërisë së Mesme është veshja me brekushe. Në zonat malore me brekushe të zeza të leshta, shoqëruar me një xhokë shumë të bukur, me një jakë në formë marinari, që shoqërohet me ca xhufka e që janë gjëja më karakteristike e burrave të Tiranës. Ndërsa jeleku është i punuar herë me shajak e herë me copë të kuqe, që përdorej nga burrat e moshës së re ose më shumë nga dhëndurët. Gjithashtu, pjesë e kostumit të burrave është edhe një brez në mes, punuar me fije të kuqe dhe të bardha, ndërsa brezi për raste ceremoniale është i punuar në Shkodër. Ka këtë emërtim dhe është i punuar me vija të holla të gjelbra, të kuqe, të verdhë dhe e të zezë. Emrin ky kostum e merr nga brekushet, shton studiuesja e kostumeve popullore, Onuzi. Ajo shton se “në zonën e malësisë janë të punuara me pëlhurë të leshtë, në avëlment, me ngjyrë të zezë ose në veshjet e përditshme me ngjyrë bezhë. Ndërsa zona fushore për burra përdor brekushe të bardha, të punuara me fije leshi, liri ose pambuku, sipas stinës.
Karakteristikë e veçantë për veshjen e burrave
Është qeleshja shumë e gjatë në krahasim me zonat e tjera të Shqipërisë. Forma e saj është rrafshët, dhe jo sferike. Një element tjetër plotësues i këtij kostumi janë opingat me xhufka. Aksesorë të tjerë, që plotësojnë fytyrën e kësaj veshjeje, janë edhe çorapet me shumë ngjyra, kryesisht të ngrohta.
Veshjet e grave
Edhe për veshjet e grave ka një ndarje zonale, megjithëse ndryshimet janë të vogla. Veshja e krahinës së Bendës ka karakteristikë këmishën e gjatë, të shoqëruara me një përparje me jelekë të stolisur me rruaza, si dhe e qëndisur me fije gajtani, si dhe rruazat e bardha që imitonin perla në fazën e mëvonshme. Pjesa më e madhe e këtyre veshjeve ishin të punuara me avëlment shtëpie. Onuzi thekson se ”gjëja më tipike e kësaj krahine është një xhokë e bardhë e shkurtër deri në kërdhokra, që zbukurohej me fije gajtani të gjelbër e të kuqe, ndërsa në kokë përdorej një shami lëvere e gjatë, kryesisht e punuar në avëlment shtëpiak”. Karakteristikë e veshjes tiranase, në tërësi, është finesa e pëlhurave të punuara brenda për brenda ekonomisë familjare. Ndërsa ndikimi i pëlhurës fine, edhe te gratë e fshatit është mbartur nga gratë e qytetit.
Aksesorët e veshjeve të grave
Këto veshje shquhen për një larmi aksesorësh: si brez i stolisur bukur, i shoqëruara nga dy shamia që vihen në dy pjesët e trupit, si dhe paret e gjoksit që janë prej argjendi. Të gjitha stolitë e kostumeve janë punuar nga mjeshtër argjendarë në Shkodër. Fytyrën dhe veçantinë e veshjeve të malësisë dhe zonave kodrinore të Tiranës e jep këmisha e gjatë, përparjet me vija dhe xhokat. Edhe në fshatin Shën Gjergj pothuajse janë të njëjtat kostume, por ndryshojnë ngjyrat, pasi tipologjia është e njëjtë në të gjitha krahinat. Përparjet me vija dhe xhoka, këmisha e gjatë, i vetmi ndryshim qëndron te xhoka, e cila ka mëngë të shkurtra. Karakteristikë e këtij fshati është një copë trekëndëshi, e shoqëruar me ca xhufka. Zonat fushore
Deri në fund të shekullit të 19-të edhe zonat fushore mbanin këmishë të gjatë me përparje. Nga fillimi i shekullit të 20-të, si ndikim i qytetit të Tiranës, edhe në fshatra filluan të mbanin veshjet me çitjane për nuse, të bardha, për gratë e moshuara, të zeza, të shoqëruar me përparje me vija, që është pjesë e kostumit të mëparshëm këmishë të gjatë dhe jelek; nga veshjet e mëparshme mbetet vetëm përparja.
Evoluimi i veshjeve, pas Luftë së Parë Botërore
Deri në fund të shekullit të 19-të qyteti i Tiranës ecte krahas qyteteve të tjera të Shqipërisë. Gratë që mbanin xhybe të gjata, të qëndisura me fije ari, nën dimi prej pëlhure të mëndafshta, të qëndisura me shumë finesë, me po fije ari dhe shami me oja, që ishin të modës orientale dhe në të njëjtin nivel, për nga luksi, ashtu siç i kishte metropoli i perandorisë turke. Në fillim të shekullit të 20-të edhe Tirana filloi të përjetojë të njëjtën situatë civilizimi, si vendet e tjera të Europës, dhe si qytetet e tjera të vendit, si Shkodra, Durrësi, Vlora, që transmetojnë edhe në arkitekturë elementet europiane. Filloi të përdoreshin fustanet e gjata dhe fine, si gratë europiane. Vetëm burrat nga fshatrat, dhe gratë po të fshatit, mund të shikoheshin pas kësaj periudhe me çitjane dhe brenavekë. Burrat filluan të visheshin me kostume allafrënga. Edhe veshja me fustane ka qenë e përhapur edhe në Tiranë.